KİTAP ÖZETİ - 3
5.Bölüm : Yolun Sonu
Hay, bu bilgilere vardığında yaşı 35’i doldurmuştu. Zamanla öyle bir aşamaya vardı ki, baktığı her nesneyi, bir sanat yapıtı gibi görüyor ve hemen yapıtı bırakıp yaratıcısına yöneliyordu. Bu nedenlede yaratıcıya olan özlemi artıyordu.
Bu bilgiye erişmesine neden olan aracı gücü öğrenme isteği duydu. Hay, özünün, duyularıyla algıladığı gövdesinden başka birşey olduğunu kavrayınca, cisim önemini birkez daha yitirdi. Acaba özü yok olacak, çözülecek ve bozulacak birşey miydi, yoksa kalıcı mıydı ? Ne ki, cisim olmayan varlığından cisimlere bağımlı olmayan ve bütün cisimsel niteliklerden az olan şey için bozuluş düşünülemezdi.
Müşahede etmeye başladı, düşünmeye devam etti. İnsanın diğer şeylere (hayvanlara, bitkilere, nesnelere) olan üstünlüğünü keşfetti. Allah’a itaat (zorunlu varlık) fikri uyandı ve kendine 3 amacı yönünde zorunlu eylemler yükümlü kıldı. Bu alanda çaba gösterdi, kurallar koydu. Daha az yiyecekti. Nesli tükenecek olan hayvanları tüketmeyecekti. Türünün devamını sağlayan, çekirdeği olan meyveleri yemeliydi. Bitki yemek zorunda kalınırsa kökleri koparmamalıydı. Az yemeli, kendi bedenini dış varlıklara karşı korumalı. Bitkilere de, hayvanlara da merhametliydi. Temizliğine önem veriyor, vücut ve elbise temizliğine dikkat ediyor, güzel kokular sürünüyordu. Gözlerini duyulur dünyaya yumup zorunlu varlığı düşünüyordu.
Hay, bir aşama daha atlar. Kendini artık dış dünyadan soyutlayabiliyordu ve manevi hazzı tadabiliyordu.
6.Bölüm : Gerçeğin İki Yüzü
Artık Hay 49 yaşındadır. Bu kısımda Absal ile Salamanın hikayesi işlenmiştir. Hay ile Absal’ın yaşadıkları anlatılmıştır. (Absal ile Salaman bkz.)
Hay’ın yaşadığı ada dışında bir ada daha vardır. Bu adada çok eskiden, inançsız bir toplum vardı. Sonunda en son din olan İslam dini gelir ve adanın Sultanı ile beraber herkes iman eder. Allah’a bağlıdırlar, ibedetlerini yaparlar.
Absal ile Salaman adanın en seçkin ve soylu gençleridir. Düşünür ve ibadet ederler. Salaman çok fazla Kur’an’ın derinlerine inmek ve konuşmak istemez, tartışma çıkmasından endişelenir. Absal ise Kur’an’ın iç sırlarına ve anlamlarına vakıf olmak ister ve sürekli bunun için çabalar. Absal artık halktan ayrı ve yalnız bunu yaparsa o zaman gerçekleri göreceğine inanır. Salaman ise halk ile mutludur. Bu konuda anlaşamaz ve ayrılırlar.
Absal, Hay’ın adasına gider ancak ondan habersizdir. Bir süre birbirlerinden habersiz yaşarlar. Sonra karşılaşırlar. İlk karşılaştıklarında Hay huşu içinde namaz kılmaktadır onun varlığını dahi hissetmez ancak ibadeti bitince farkına varır. İkisi birbirine şaşırsa ve güvenmesede zamanla alışır ve anlaşırlar. Absal, Hay’a konuşmayı öğretir. Geldiği halktan bahsedince beraber diğer adaya giderler. Ama halk gerçeği bilmek istemez, sıkılır ve kızar. En sonunda Absal ile Hay adalarına geri dönüp, beraber Allah’ı tefekkür ve müşahede ederek yaşarlar.
Hay : Aklı ile Allah’ı keşfeder ve iman eder.
Absal : Ona önceden sunulmuş olan İslam dinine iman eder.
Bu yönüyşe bu iki karekter eksik kısımlarını birbirlerini tanıdıktan sonra tamamlarlar.
Eserde Geçen Motifler
Eser boyunca gözümüze çarpan Hay’ın içinde bulunduğu “arayış motifi”
Hay’ın vakvak acağından türediği söylenen rivayete bakılarak “mitoloji motifi”
Bir diğer Hay’ın doğumu rivayetinde, Hay’ın bir gece yarısı bir kundakta suya bırakılması, Hz.Musa’nın kundakta nehre bırakılması olayına bakılarak “Kur’an motifi”
Hay’ın hayvanlarla konuşabilmesi’nin Hz. Süleymanın hayvanların konuşabilmesi ile benzerliği “Kur’an motifi”
Hay’ın çamurdan yaratılmış olarak geniş tasviri, insanoğlunun yaradılışı ile benzerliğ “Kur’an motifi”
Hay’da ki utanç duygusu ve örtünme isteği ile; Hz.Adem ile Havva’nın yasak meyve yemeleri sonucu yaşadıkları duygu durumuna benzetilmesi “Kur’an motifi”
Habil ile Kabil olayına benzeyen, Hay’ın annesi ceylan’ı gömme sahnesi ” Kur’an motifi”
- Hadis Motifi
- Sayı Motifi : 7-14 / 14-21 / 21-28 / 28-35 / 35-42 / 42-49 : Hay’ın eserde geçen yaş aralıkları.
İzlenimlerim
- Issız adaya düşen birini söz konusu eden bir eserdir.
- Hay, İslam medeniyetinin en önemli sorgusunu, Allah-akıl sorgusunu yapar. Medeniyet ve hikmet arayıcısı olarak bir bebekken adaya bırakılır.
- Hay, doğa ve hayat kaynaklı bir medeniyeti deneme – yanılmayoluyla kuramaya çalışan bir kaşiftir.
- Hay, bütün canlıları kendisinden üstün özellik ve zaaflar vererek tanımlar.
- Hay, beslenmek ve türünün devamını sağlamak için, zorlanmayan çekirdeği olan meyveleri tercih eder. Çekirdekleri asla bozmaz toprağa gömmeye çalışır. Bitkileri asla kökünden koparmaz. Bitki bulamazsa önce sonra kendisini yer. Olgunları dururken hamları tercih etmez. Sayısı fazla olanları tercih eder.
- Hay, çıplak olmaktan utanır. Hayvan kürklerinden elbise yapar. Temizdir. Giyimine dikkat eder. Dişlerini fırçalar. Tırnaklarına dikkat eder. Güzel kokular sürünür. Benliğine saygısı vardır.
- Bedenini Allah’ın emaneti olarak görür.Bu beden Allah’a karşı olan görevini yerine getirmek içindir. Bu yüzden bedenine iyi bakmalıdr.
- Bilgiyi; doğayı ve hayvanları taklit ederek öğrenir.
- Allah, yetkin, sonsuz, iyilik ve güzellik sahibi bir yaratıcı olarak evrenin sahibidir.
Ve son olarak diyelim ki; okumanın düşüncenin zihnini açacağı ve Ahmet Hamdi Tanpınar’ın “Müslüman aleminin tek romanı” dediği bir eserdir.
